گفتاری از حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی؛ شرح مختصر دعاى مکارم الاخلاق/ گفتار اول: صحیفه سجادیه

سپاس خدای را که توفیقی فراهم آمد تا بار دیگر بر سفره کرم خدای رحمان میهمان باشیم و از محضر پرخیر رمضان مستفیض شویم و پرتوی از لطف پروردگار در این ماهی که ابواب رحمت الهی گشوده است، بر ما تابیده شود.

به میمنت و مناسبت این ماه کریم برآن شدیم تا بر خرمن پربرکت کتاب مکرم صحیفه سجادیه خوشه چین شویم و بر دریای بیکران دعای شریف مکارم الاخلاق دست نیاز بریم و مرواریدجوی این خوان پرگهر باشیم؛ باشد که نفحات قدسیه ماه میهمانی خدا و نفخات الهیه زبور آل محمد(ص) روانِ سراسر نیاز ما را دربرگیرد.

کتاب صحیفه سجادیه که به اخت القران، زبور آل محمد و انجیل اهل بیت(الذریعة، ج‏15، ص‏18) مشهور گشته، متضمن پنجاه و چهار دعا از حضرت زین العابدین(ع) است. صحیفه کامله مجموعه ای از هفتاد و پنج دعا و نیایش بوده که حضرت سجاد(ع) آنرا  بر دو فرزند خویش املاء نموده و امام محمد باقر(ع) و زید بن علی(معروف به زید شهید) آن را در دو نسخه نگاشته اند.

آنگونه که از مقدمه کتاب صحیفه برمی آید، راوی محترم کتاب صحیفه؛ صحابی جلیل القدر جناب متوکل بن هارون می گوید: «حضرت صادق(ع) دعاهای صحیفه را به من[متوکل بن هارون] املاء فرمود و آن هفتاد و پنج باب بود که من به ضبط یازده باب آن موفق نشدم و امام صادق(ع) فرمود: جدم علی بن حسین[امام سجاد(ع)] بر پدرم محمد بن علی[امام باقر(ع)] این مصحف شریف را املاء نمود در حالی که من[امام صادق(ع)] نیز حاضر و ناظر بودم». باید توجه داشت که این کتاب جزء معدود مواردی است که ائمه خود آنرا تدوین کرده اند به گونه ای که امامی آنرا املاء نموده و امامی دیگر آن را مکتوب نموده اند و این به تنهایی می تواند باعث ارزش مضاعف این کتاب شریف گردد.

البته در گذر زمان از مجموع شصت و چهار دعایی که جناب متوکل بن هارون ضبط و نقل کرده اند، تنها پنجاه و چهار دعا که از محمد بن احمد بن مسلم مطهری نقل شده، در صحیفه کنونی موجود مانده است. هرچند شماری از محدثین و محققین در مستدرکات صحیفه بر این تعداد، برخی ادعیه و مناجات های دیگر نیز افزوده اند.

این کتاب شریف تا قرن پنجم هجری «دعوات» خوانده می شده و از قرن پنجم بدین سو به «صحیفه کامله سجادیه» معروف گشته است. علت تغییر نام این بوده که کتاب دیگری نیز به نام «دعوات» از امام سجاد(ع) در اختیار زیدیه و اسماعیلیه بوده است و شیعیان اثنی عشری برای اینکه این کتاب را متمایز کنند، آن را «صحیفه کامله سجادیه» نام نهاده اند.

نباید از نظر دور داشت که علت تدوین و تشریح معارف و اندیشه های اسلامی در قالب دعا و نیایش که به خصوص توسط حضرت زین العابدین(ع) مورد توجه و عنایت قرار گرفته این بوده که فضای حاکم بر عصر ایشان و شیوه ضددینی حکومت بنی امیه که با بی اخلاقی و تحریف اسلام اصیل همراه بوده، هیچ راهی برای بیان حقایق و مبارزه با ظلم، جز دعا و نیایش باقی نمی گذاشته است و امام سجاد(ع) سخنان و رهنمودهای خود را در قالب مسائل اخلاقی و نیایش، آن هم به صورت کلی بیان می داشته اند. این شیوه علاوه بر نشان دادن مظلومیت ائمه علیهم السلام، نشانگر مظلومیت دین و ارزش های دینی در آن عصر بوده و دعا بهترین وسیله برای بیان مظلومیت و تبیین دردهای جامعه و تنها وسیله جهاد بوده است.

افزون بر این جامعه اموی در این عصر در اوج فساد غوطه ور است. از این رو امام سجاد(ع) لازم دید که مباحث اخلاقی را در سلسله ای از ادعیه و مناجات به مردم تعلیم دهد تا از این طریق ارزش های انسانی و اسلامی را احیا کرده و به مردم بشناساند.

آنچه در ادامه و در روزهای آینده از نظر خوانندگان عزیز می گذرد، بررسی فرازهایی از دعای شریف مکارم الاخلاق از کتاب صحیفه سجادیه است.