مصاحبه ی با حجت الاسلام حاج سید حسن خمینی: آری، پدر این گونه بود...

حاج سید حسن خمینی فرزند برومند یادگارحضرت امام(س)از این بوستان است، او به منظور گرامیداشت یاد و خاطره پدر بزرگوارش، سر و چهره در نقاب خاک کشیده این گلزار و ماه پنهان آسمان جماران، از دوست سخن می گوید: از شخصیت و ویژگی ها و آرزوها و اهداف او و...

همانطور که میدانید درباره ارتباط مرحوم حاج احمد آقا با حضرت امام(س)صحبتهای زیادی شده که از آنها می توان به مسائل نظام و تصمیم گیریهای مربوط به آن، و نحوه مشاوره حضرت امام با ایشان اشاره کرد، بسیار مایل هستیم دیدگاه حضرت عالی را در این زمینه بدانیم، شما این ارتباط حاج احمد آقا و امام را چگونه ارزیابی می کنید؟

بسم الله الرحمن الرحیم : مرحوم حاج احمد آقا در دوران حیات حضرت امام چنانکه زندگی ایشان هم  توسط محققان به ادوار مختلف تقسیم شده است و مسلما این مسأله را مورداشاره قرار داده اند٬ بر می گردد به چندین دوره، یک دوره مربوط به سالهای قبل از ورود به مبارزه است، و یک دوره مربوط به فاصه زمانی سالهای 1342تا شهادت مرحوم حاج آقا مصطفی است، و یک دوره هم مربوط به بعد از انقلاب است. راجع به تک تک این ادوار خیلی صحبت شده و شاید نشود معین کرد که کدام دوره از نظر ارزشی و از نظر مقدار و میزانی که ایشان در راستای اهداف حضرت امام قدم برداشتند، اهمیت بیشتری دارد. خوب دوران مبارزه، دوران بسیارحساسی بوده که امام در نجف بودند و حتما درقم به یک نفر احتیاج داشتند، یک فردی که امین باشد، خیلی خوب بتواند ارتباطات را بشناسد، خوب آن هوش و آمادگی که مرحوم حاج احمد آقا داشتند، باعث می شد که بسیار خوب بفهمند و بشناسند که چه گروههایی فعال هستند؟چه گروههایی در خط امام حرکت می کنند؟چه گروههایی می کوشند مبارزه را به انحراف بکشانند و چه کسانی در چه زمینه هایی با آرمان امام موافقند؟چه کسانی قصد تحریف و به انحراف کشاندن این آرمان را دارند؟خود آن مرحوم دریک مصاحبه به این مسائل اشاره کردند که «من همه ی اینها را می شناختم» من خارج از ایران نبودم که ندانم کی چکار کرده؟ کی کجا رفته؟ و این مساله ای نبوده که از دید ما پنهان باشد، خوب این دوران، دورانی است که بیشتر چون هدف ما در مصاحبه ملموسات و محسوسات است، این مطالب را میگذارم دوستانی که آن ایام بیشتر با ایشان در تماس بودند، بیان کنند. خوب، ایشان شبکه های مبارزاتی داشته است، ضمن اینکه همه ی این کارها را در زمانی انجام می داده که خود فرد شناخته شده ای بوده، یک فرد مخفی و مجهول دراجتماع نبوده است، فرض کنید مثل آقای ایکس که ساواک اصلاً روی او نظارتی نداشته باشد و متوجه او نباشد، ایشان همه این فعالیت ها را باید درکمال دقت انجام می داد و بسیار هم روشن است که در آن ایام چه  ظرافتی را در مبارزه بکار می برده است. دوران بعد از پیروزی انقلاب و در مقطع انقلاب. خوب همدوشی ایشان با امام، یک امرملموس و محسوس برای همه ی مردم است. میزان درایت ایشان و میزان اعتقادشان به امام، و نیزمسائل حول وحوش امام هم امری است که همه ی کسانی که راجع به ایشان شناخت دارند به این مساله واقفند و به این مساله اذعان دارند و می دانند٬ یکی از چیزهایی که می ماند ومن دیدم که کمتر از آن صحبت شده است و شاید جای گله هم داشته باشد، مربوط به کارهایی است که در انقلاب به دست ایشان انجام شده، از جمله اینها مساله سفر امام به ایران است که این را شاید کمتر کسی بداند که اصلاً سفرامام به ایران با پیشنهاد ایشان صورت گرفته است، و ایشان بوده اند که گفته اند: «باید به ایران برویم و الان وقت ماندن در پاریس نیست» خوب نگاه کنید جایی که همه ی دوستان انقلاب از این مساله میترسند، و حق هم دارند، یعنی پیر مردی که تمام ثمره خون شاید چندین  سده انقلاب و مبارزه به او بستگی دارد، یعنی واقعا بود ونبود او، بود ونبود یک حرکت اسلامی است، که حالا ما شاید بتوانیم آن را بازترکه تفسیر کنیم، یک حرکت بنیاد گرای مذهبی است به معنی عام کلمه اش در جهان اسلام در یک حرکت آزادی خواهی و آزادی طلبی و استقلال طلبی با آن آثاری که در انقلاب ما در دنیا بر آن مترتب بوده است، اما تشخیص وقایع و تشخیص اینکه این پرواز بطور مسلم سالم به زمین می نشیند و بعد هم تصمیم گیری امام و اینکه این سفر چقدر لازم است، از یک دقت و شعور بالایی حکایت می کند که دیگر بر هیچکس پوشیده نیست مخصوصا برای کسانی که تاریخ معاصر ایران را ورق می زنند، همواره این نقطه از انقلاب را -که سفر امام از پاریس به تهران باشد- بعنوان یک الگو و یک نقطه عطف خیلی ارزشمندی در تاریخ ما می دانند. خوب این یک نمونه است، ولی آیا کسی این را بیان کرده یا گفته؟من فکر میکنم مشکل از اینجا حادث می شود که مسئولان ما فکر می کنند که اگر نقش ایشان را رونق بدهند، نقش امام گم و کمرنگ می شود، اگر نقش امام را بخواهند پر رنگ و متجلی جلوه بدهند، آن وقت برای حاج احمد آقا جایی نمی ماند، خوب این یکی از خیانت های تاریخ نگاری است بالاخره تاریخ باید بشناسد خادم های خودش را و خیانتکارهای های خودش را، چه خدمت بالا تر از اینکه بسیاری از تصمیم گیری های مهم انقلاب که بعداً واقعاً حّسن آنها و صلاح آنها و ثواب آنها به اثبات رسید، و امروز ما می توانیم آنها را خیلی روشن ببینیم، از جانب مرحوم حاج احمد آقا بوده است، من چندی پیش با یکی از دوستانی که مصاحبه می کنند٬ صحبت می کردم، او میگ فت: وقتی من اشکال را برایشان توضیح میدادم که معمولا مسئولان نظام ما بین این دومحظور گیر افتاده اند که نمی دانستند این را باید بیان کنند یا آن را بیان بکنند. دچار تردید می شوند هی این طر و آن طرف می روند. آن می گفت که من این کار را می کنم و بیان می کنم و این مسائل را می گویم و حال آن که خود او از کسانی است که تا حال اصلا نگفته اند و ندیدم که جایی این مطلب را بیان بکنند. حق هم دارند بدلیل اینکه این مهم کار مشکلی است . از طرفی آن حقیقتی که امام بوده و در کنار او دیگران این کارها را کردند. مسئولان دیگری که در کنار امام بودند، این مشکل را ندارند چرا که آنها می گویند ما رفتیم به امام گفتیم و امام این کار را کردند، اما چون حاج احمد آقا در یک مقطعی از تاریخ انقلاب ما نفس امام است، یعنی تمام احوال و احکامی که از حضرت امام به بیرون صادر می شود از ناحیه ایشان است و ایشان هم شدیداً کتوم است در این زمینه، و به هیچ عنوان نظری از خودش ابراز نمی کند. یعنی ما که حالا جزو خانواده ایشان هستیم، می بینیم کمتر جایی دیده شده ایشان نظری ابراز بکنند که مخالف نظر امام باشد.حتی در بیان یک واقعه وقتی به یک مسئله ای می رسید، می گفت «نظر امام این است» ، دیگر هیچ صحبتی نمی کرد یعنی هیچ بالا یا پایین نمی کرد که بله من موافقم یا من مخالفم، گویی نظر، نظر خود ایشان است و حق این که کسانی که با ایشان ارتباط داشتند، می دانند ایشان آدم بسیار دقیقی بوده است، بسیار خوب مسائل را         می شناخته است می توانسته خوب زوایای پنهان مسائل را در بیاورد و در مورد آنها از خودش عقیده داشته باشد، ولی این مسئله را به هیچ عنوان ابراز نمی کرده و جز او و امام هیچ کسی در این وادی به مسئله آگاه نبوده است که کدام عقاید مال او و کدام عقاید مال امام است، اما این امور را در بسترحوادث تاریخ که مرور، بکنیم آنوقت بعضی از کسانی که تاریخ نگار هستند مطلب را خوب بتوانند بیان کنند. می توانند بگویند کدام مسئله مال امام بوده و کدام مسئله از ناحیه حاج احمد آقا مطرح شده وامام پذیرفته است و کدام مساله را حاج احمد آقا گفته و امام نپذیرفته و اندیشه خودش را پی گرفته و عنوان کرده است، و به واسطه ی همین مساله و بودن این دو نقش در کنار هم و دو نقش موازی که به ظاهر پی گرفتند و دنبال کردند. یکی به ظاهر باعث کمرنگ شدن دیگری می شود، مسئولان حق دارند و نمی توانند مطلبی بگویند و دوستانی که خاطره گفته اند، معمولا در این زاویه یک وجه کمرنگی را در صحبتهایشان می بینیم ومن جای دیگری هم به خودشان گفتم که این مطالب را باید بگوییم واین کمرنگ شدن نظر و نقش امام نیست٬ امام به قدری وسعت وجودی در انقلاب ما دارند که اگر هزاری هم از مسائل که در جامعه پیدا شده مربوط به ایشان نباشد، هیچ چیز از ایشان کم نمی کند. این مسئله که گفتیم بعد از مقطع پیروزی انقلاب، بیشتر می شود و واقعا یکی از محسنات ایشان این بوده که خودش هم نگذاشته است این نقش ها از هم تفکیک بشوند، یعنی خود او در خوب بودن در امام بیشتر به این امر زده یعنی حتی همان چیزهایی را که می توانسته بیان کند که مال من است، به هیچ عنوان بیان نکرده است یعنی گذاشته که این محاسن هم اگر هست، مال امام باشد، و در نظر بنده این نکته بسیار ظریف و لطیفی از زندگی مرحوم حاج احمد آقاست که ایشان حتی هیچ حسنی را برای خودش نخواست که مطرح باشد، یعنی مواردی هست که ذکرش به وقت بیشتری نیاز دارد، یا مواردی بوده که کار ایشان بوده است، بسیار هم چیز خوبی از کار درآمده است و هنوز هیچ کس نمیداند این نظر از ذهن صائب و روشن ایشان سرچشمه گرفته است و بعد نظر مشورتی را به امام گفت وبعد چون امام اورا به عنوان یک مشاور امین و ثقه و یک مشاور دقیق و باهوش می شناخت٬ این اندیشه ونظر را پذیرفته، دنبال کرده و به این نتایج رسیده است البته اینها ضمن اینکه به هیچ عنوان نقش تربیتی امام را کمرنگ نمی کند٬ حتی نقش مدیریتی امام را هم کمرنگ نمی کند، یعنی امام، مدیریت امام، نام امام، پشت مساله بودن امام، یعنی اینکه امام است که مسائل را با قدرت دنبال می کند و ایشان با این درایت مشکلات را حل می کند اگر کس دیگر بود، طبیعی بود که این مشکلات نباید به این راحتی حل نمی شد.

اما اینکه راه را به امام ارائه بدهد وامام هم نظر مشورتی ایشان را قبول کند، این خودش یک مساله ای است که تقریبا برای کسانی که با امام و یادگار ایشان آشنایی دارند، مساله ی پوشیده ای نیست، مثلاً ملاحظه می کنید درمورد نقش ایشان در تثبیت رهبری مقام معظم رهبری، خیلی صحبت کرده اند، خیلی حرف زده اند، همه این را به عنوان نقطه عطفی در تاریخ زندگی مرحوم حاج احمد آقا در نظر می گیرند و داد سخن می دهند و بعد از این در سخنرانی هایشان، در صحبتهایشان می گویند: «حاج احمد آقا از امام خوب نگهداری می کرد» بعد می گویند: که در تثبیت مقام معظم رهبری هم، در تثبیت ولایت ایشان هم نقش داشتند، چرا حالا در مورد نقش ها صحبت می کنند، به دلیل اینکه دیگر اینجا امام نیست، نقش او مجزا شده راجع به اومی توانند حرف بزنند، درحالی که جدای از نقش امام باشد، یعنی یک نقش مستقل برایش تصور می کنند، می بینندد چقدر این نقش دارای عظمت است و حال آنکه این گونه کارها در زمان امام بوده، اما چون در سایه امام بوده نظر مشاور طبیعتاً همیشه برای مشاور است این یک نمونه است از مواردی که می خواستم مثال بزنم، که شما ببینید این مساله چه مقدار با آن مساله فرق دارد، در دید عمومی، یک واقعیتی است که  شاید در محیط خارج هم یکسان باشد، یعنی بعد از رحلت امام و قبل از رحلت امام بارها برای تثبیت کلی نظام در مواردی که به قدری در تثبیت کلی نظام ودر حفظ شئون نظام ارزش دارد، اظهار عقیده کرده است، ولی چون بعد از امام در یک نقش مستقل است در مورد آن صحبت می کنند، ودر زمان حیات امام یک نقش سایه وار است و یک نقش ظل وجودی است ودر سایه ی امام آن وقت راجع به آن صحبت نمی کنند و حال آنکه چه بسا آثار و نعمتهایی که از همین سایه برای دیگران حاصل شده است واین همان چیزی است که می خواستم خدمتتان عرض کنم که می توانیم جایگاه ایشان را در یک رابطه طولی قرار بدهیم .

آن بزرگواراز خصوصیات اخلاقی والایی برخوردار بودند، شما کدامیک از آن خصوصیات را خیلی بارز و مهم ارزیابی می کنید؟

صداقت ایشان را، ایشان بسیار آدم صادقی بود، یعنی از مواردی بود که در اوج درک و شعور، به هیچ عنوان شما در ایشان در صداقت نمی دیدید، حتی با کسانی که با آنها اختلاف عقیده داشت، بسیار صادقانه برخورد می کرد، یعنی وقتی دوستان ایشان که با ایشان بودند شاید آن صفا و صمیمیت و صداقت و آن صافی برخورد صادقانه ایشان را با افراد، هیچگاه فراموش نکنند. همین صداقت هم بود که رابطه ایشان به امام را بیشتر متجلی می کرد وبیشتر روشن می کرد، یعنی وقتی امام این صداقت را در ایشان می دید و مسئولان ما در از ایشان میدیدند، در اینکه یک پیغام اور بسیار صادق و ثقه ای بین آنها وامام ارتباط برقرار می کنند و این ارتباط صحیح و صادقانه به وسیله ی ایشان میسر است، این مسئله در پذیرفتن اقوال، در انتقال اقوال بسیار مهم بوده و طبیعی است که اگر وجود ایشان نبود ومسئله غیر از این بود، این کارها به گونه ی دیگری انجام می شد.

حضرت امام با امکاناتی که در اختیارشان بود هر لحظه می توانستند با مسئولان درجه ی اول مملکت به دلخواه او و هر جوری که امکاناتشان اجازه بدهند ارتباط برقرار کنند ولی ایشان از میان تمام آن موارد ترجیح دادند که این ارتبا طها از طریق حاج احمد آقا برقرارشود و ایشان را امین بین خودشان و مسئولان قرار دادند. شما این مسئله را چگونه ارزیابی می کنید؟

این هم بر می گردد به همان مطلبی که در سوال قبل خدمتتان گفتم، یعنی برمی گردد به صداقت ایشان، اولاً یک نکته ای را بگویم و آن اینکه امام اصلاً آدمی نبودند که کاتالیزه بشوند یعنی شما به هیچ عنوان نمی توانستید حتی در محدود ترین شرایط به یک کانال ایشان را از اوضاع بیرون و خارج مطلع کنید. امام اطرافیانی داشتند واز آنها سوالاتی جزئی می کردند و مطالب را در می آوردند. به عنوان مثال یک روز از من می پرسیدند، هوا چطور است؟ من می گفتم: هوا برفی است، برف بسیار شدیدی می بارد و ده دقیقه ی دیگر شخصی دیگر می آمد واز ایشان هم سوالی می کردند که هوا چطور است؟و ایشان مثلاً پاسخ می داد: خوب است آقا، الان هیچ خبری نیست و برف قطع شده است، و همینطور او از افراد مختلف درباره ی یک مساله ی ساده سوال می کردند. خوب این را من خودم شاهد بودم که می گویم، بعد اگر ایشان شب بلند می شدند و نگاه می کردند و می دیدند که یک مقداری برف آمده است، متوجه می شدند خوب آن کسی که گفته آقا چه برفی می آید، و آن کس که پاسخ دوم را داده، آمدم بی دقتی است و در مسائل دقت نمی کند و به این ترتیب واقعیت هر مسئله را از این مخبران بدست می آوردند، این یک نمونه است، راه های دیگری هم بوده که ما متوجه نشدیم. درسایرمسائل خبری هم همینطور بود، یعنی اگرامام مسائل خبری را از یک نفری می شنیدند، متوجه می شدند که این فرد چه مقدار دربیان واقعیات صادق است و در بیان واقعیات با آن واقعیتهایی که در جامعه هست ارتباط صحیح برقرار کرده یا خیر؟آیا اساساً مسائل را خوب نفهمیده است یا اینکه اگر فهمیده در راستای این اندیشه ای که دلش میخواسته بیان کرده و به نوعی که خودش می خواسته ابرازکرده است، این خصوصیاتی بود که حضرت امام داشتند امام از پاسداری که می آمد، رد می شد و می آمد پیش ایشان بی واسطه سؤال می کردند واز مسائل مختلف خبر می گرفتند. یا اینکه از کارگری که عبور می کرد، مثلاً یک کلیاتی را می پرسیدند، از هر کس به نحوی که خود آن شخص هم متوجه نشود، کسب خبر می کردند. این جدای از آن وادی است که بعضی از افرادی که با امام ارتباط درونی دارند و یک ارتباط و اعتقاد صحیحی به امام دارند و معتقدند که امام با یک کانون گرمتری از این حجاب ماده هم ارتباط داشته است. من اصلاً وارد آن مسئله نمی شوم،درباره مواردی که در اطراف روی می داده است، امام از همین ها که عرض کردم نوعی کسب خبر می کرده اند، کسی نمی توانست بفهمد چگونه؟ گاه امام یک مورد بسیار دقیق خانوادگی را از همین راه ها متوجه می شد که همه می ماندند که امام از کجا این مطلب را فهمیدند. ضمن اینکه اینطور نبود که مسئولان با امام ارتباط نداشته باشند. یکی از آقایانی که شاید معروف هم هست به اینکه اهل جناح راست است، البته از سران این جناح هم نیست، از بدنه این جناح است، ایشان نقل می کرد و می گفت: حاج احمد آقا هر از چند گاهی می آمد پیش من و می گفت: بیا برو پیش امام من اصلاً طالب ملاقات نبودم، حاج احمد آقا دست مرا می گرفت و می برد پیش امام و می گفت: حرفهایت را به امام بزن، خوب امام می دیدند حاج احمد آقا مسائل بیرونی رابه محضرشان منتقل کرده، بعد هم حرف خود را می شنید. می دید همین حرفهاست و او غیر از این نگفته است. خوب وقتی چند سالی به این ترتیب گذشت، خوب طبیعتاً آن آگاهی و صداقتی که در ایشان بود، می دید، این اطمینان برای امام حاصل می شد که او چیزی خارج از واقعیت به اطلاع ایشان نمی رساند.

شما در برنامه های بلند مدت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام (س)آیا تصمیم دارید به این مواردی که به بعضی از آنها هم اشاره کردید، مثل نقش ایشان در تثبیت و تصمیم گیری های  کلی مسائل نظام و انقلاب اسلامی بپردازید و نکات مخفی تاریخ انقلاب را با این دیدگاه هم روشن کنید یا خیر؟

جواب این سؤال هم دقیقا از همان سؤال اول برمی خیزد، یعنی چون ایشان یک نقش مستقلی برای خودشان نخواستند و معتقد بودند که در سایه سار بوستان سرسبز امام بودن از یک زندگی استقلالی و جدای از امام بهتراست، بنا بر این هر چه او می گوید اساساً تبیان امام است، یعنی در بسیاری از موارد، تفسیر اندیشه امام را باید از لابلای گفتار حاج احمد آقا در آورید. اصلاً نمی شود شما به یک واقعه تاریخی وارد شوید، بدون اینکه حاج احمد آقا زوایا ی پنهان آن مسئله را روشن کرده باشد، این مساله رابشناسید و بشکافید، به همین دلیل توجه کردن به نقش ایشان و معلوم کردن و واضح کردن اندیشه ایشان و چیزی که ایشان نقل می کنند، جدای از این که اندیشه کسی است که انقلاب ما به آن خیلی مدیون است، خودش روشن کننده و بیان کننده اندیشه امام است، بیان کننده تفکرات امام است، بیانگر شأن نزول بسیاری از مسائلی است که حضرت امام بیان کرده است٬ این یک واقعیتی است. یک نمونه برای شما عرض کنم، اگر وجود ایشان نبود یا آن سخنانی را بیان نمی کرد که بین ایشان وامام درمورد رهبری مقام معظم رهبری گذشته بود مبنی بر اینکه اما گفته بودند که ایشان برای رهبری لیاقت دارد، چه کسی از این مسئله خبر داشت و چه کسی می توانست این مطلب را بگوید، و از همه مهمتر صداقتی که مردم در وجود ایشان مشاهده می کردند و صفایی که در ایشان سراغ داشتند، یعنی مردم ما هم می دانستند که ایشان آنچه را از امام نقل می کند، بیراه نمی گوید، و آنچه از جانب امام به آنها منتقل می کند، دروغ نیست، برای منافع شخصی نمی گوید. شاید یکی از دلایلی که ایشان بعد از امام، خودش را از مسئولیت های اجرایی کنار کشید وخودش از مسائل اجرایی کناره گرفت، بیشتر به خاطر این بود که این حرکت غلط در جامعه نباشد که او برای بقای بیشتر در بدنه نظام، یک حرفی را به امام تحمیل بکند، البته اصلاً اینجوری نبود و مردم اگر ایشان وارد هر پست و مسئولیت اجرایی هم می شد، هیچ نسبت به ایشان واکنش منفی نشان نمی دادند و از حضور ایشان در مسئولیت ها استقبال می کردند، کما اینکه بعد از فوت ایشان این مسئله بیشتر مشهود و محبوبیت ایشان بیشتر معلوم شد و بیشتر روشن شد که اگر در زمان حیاتشان هم اینکار را می کردند، مردم اینگونه تصور نمی کردند که برای بقای خودشان در نظام است. در هر صورت این گفتار ایشان دقیقا مثل کتابها ی علمی مرحوم حاج آقا مصطفی است که چاپ شده است، وخواندن کتابهای علمی مرحوم حاج آقا مصطفی در اصل کلید فهم مبانی فقهی حضرت امام است و کلید فهم دروس علمی امام است، و خواندن کتابها و بررسی متونی که ایشان ابراز کرده و نوشته و بیان کرده اند، در حقیقت شناخت زوایای پنهان اندیشه ی امام است. من در جایی گفته ام که ایشان بزرگترین لطفی بوده که خداوند تعالی به امام کرده است، و خداوند نمی خواست حضرت امام (س) را در سالهای پیری از وجود چنین نفس مطمئنه و مشاور امین و سرباز فداکار و در یک کلام از وجود چنین فرزند لایقی که همیشه عطر امام را می شد از او استشمام کرد، مرحوم سازد.