شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) – حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی در قالب پرسش و پاسخی که در وبسایت شخصی ایشان منتشر شده به پرسش هایی در مورد ریشه های فکری و زمینه های پیدایش بابیه پاسخ داده اند. به گزارش شفقنا متن این دو پرسش که در آذر و بهمن 1391 منتشر شده اند در پی می آید:

سوال: اين روز ها خيلي از خطر پيدايش بابيه مي گويند و گروهي همگان را از ظهور يك باب جديد بر حذر مي دارند. مي خواستم از شما كه در باره فرقه هاي اسلامي كار كرده ايد نظرتان را دراين باره بپرسم.

جریان بابیه را جز با شناخت شیخیه نمی‌توان تحلیل کرد. چرا که بابیه فرزند تفکراتی است که توسط شیخ احمد احسایی پی ریزی گشت.

شیخ احمد احسایی (م:‌1242 هـ.ق در سن 81 سالگی، مدفون در مدینه) در پیروانش بیش از تمام عقایدی که به او نسبت داده شده، به وسیله چند عقیده خود، اثری عمیق به جای گذاشته است. جدای از اعتقاد به رکن رابع و نفی معاد جسمانی و فارغ از آن که وی معتقد بوده با نگاه به متن حدیث می‌تواند صحت انتساب آن به امام علیه السلام را درک کند، باید گفت پیدایش بابیه از عقیدة خاص شیخ احمد در مورد امام زمان ناشی شده است. شیخ احمد که به زهد و تقوی توصیف شده و همین نیز عامل اصلی تأثیر گذاری وی بوده، می‌گفته، حضرت صاحب الزمان به بدن «هورقلیایی» موجود است و نه با بدن جسمانی و در هنگام ظهور، ممکن است در وجود هر یک ازسادات حلول نماید.

شیخ احمد را در فلسفه می‌توان تا حدود زیادی متأثر از صدرالمتألهین دانست و جالب اینجاست که وی تنها به واسطه آن که خود را هم عقیده صدرا در معاد جسمانی می‌دانسته تکفیر شده است. اما سایر عقائد وی که اتفاقاً انحرافات اصلی را پدید آورده، عامل منازعه و تکفیر وی نشده است. شیخ که طی سفری به ایران به شدت مورد استقبال قرار می‌گیرد و از سوی فتح علی شاه قاجار و دیگر شاهزاده‌های قاجاریه تکریم بسیار دیده است، در ایران طرفداران زیادی می‌یابد، تا آنجا که بعنوان مثال نوشته‌اند نصف شیراز از تابعین وی می‌شوند. این حوزه نفوذ، اختصاص به شهری خاص ندارد، بلکه در تمام شهرهای ایران این ارادت و اعتقاد گسترش می‌یابد. و البته به موازات همین امر، آزارها و مخالفت‌هایی نیز نصیب او می‌گردد. پس از مرگ شیخ احمد، سید کاظم رشتی از ناحیه او معرفی می‌شود و او نیز اندیشه‌های شیخ احمد را ترویج می‌نماید.

با مرگ سید کاظم و عدم معرفی جانشین توسط او و مهمتر این که وی ظهور امام زمان را نزدیک اعلام می‌کند، طبیعی است که بستر مناسبی برای علی محمد شیرازی فراهم می‌آید.

در حالی که تمام مریدان سید علی محمد می‌دانسته‌اند که وی فرزند سید یوسف است که شغل و زندگی معلومی داشته و هیچ نسبت فرزندی با امام عسگری (ع) ندارد، شاید به نظر عجیب آید که چرا او را به عنوان امام زمان پذیرفته‌اند؟ اما باید به آن‌چه در موضوع حیات امام زمان با بدن هورقلیایی، توسط شیخ احمد احسایی مطرح گردیده بود توجه داشت. اگر چه باید منصفانه اذعان کرد که شیخ هرگز تعریف مقبول و قابل فهمی از هورقلیا ارائه نکرده است.

در اين جا مناسب است به بخشي مقاله دائرة المعارف بزرگ اسلامی درباره بابیه توجه نماييم «علی محمد شیرازی که در آغاز خود را بابِ امام غایب می‌دانست ـ و مریدانش به همین سبب بابیه نامیده شده‌اند ـ پس از چندی، خود را حجت و مهدی موعود خواند و آن گاه شریعتی نو نهاد و سخنانی گفت و نوشت که بی‌شباهت به دعوی الوهیت نیست.

منشأ برخی عقاید و دعوی‌های او را باید در بعضی عقاید اسماعیلیه و صوفیه و نقطویه و به ویژه آرای شیخ احمد احسائی و شاگرد و جانشین او سید کاظم رشتی جستجو کرد. گرچه جانشینان سید کاظم و شیخیه پس از او، به ویژه شاخه کریم‌خانی به کلی از عقاید بابیه بیزاری می‌جویند و از سرسخت‌ترین مخالفان این گروه و فرقه‌های منشعب از آن به‌شمار می‌روند، ولی عقاید ایشان راه علی محمد را در طرح چنان ادعاهایی هموار ساخت. مثلاً آنان {درباره ايمه اطهار عليهم السلام غلو مي كردند} و معتقد بودند که امامان اثنی عشر مظاهر الهی و دارای صفات و نعوت باری هستند و علل اربعه موجودات و مشیت خدا و دست خدا در اجرای جمیع امور وجودیه و کونیه وشرعیه بشمار می‌روند و در عصر غیبت به مقتضای حکمت و رحمت کامله خدا همواره کسی حضور دارد که بلاواسطه با امام غایب مرتبط بوده و واسطه فیض میان امام و امت باشد، یا به طور مثال عقاید دیگری که سپس توسط میرزا محمد کریم خان کرمانی به صورت چهار رکن یا اصل، تبویب و تبیین شد، یعنی معرفت خدا (توحید)، معرفت نبی (نبوت)، معرفت امام (امامت)، و معرفت شیعه کامل یا رکن رابع که همان باب یا واسطه فیض است، دست‌مایه خوبی برای دعوی‌های وی گردید. خاصه که شاگردان احسایی و سید کاظم و سپس بابیه، این دو را همان شیعه کامل و باب و رکن رابع می‌دانستند که ظهور امام غایب را نزدیک دانسته، مردم را به قرب ظهورش بشارت می‌دادند.

قطع نظر از انگیزه‌های علی محمد در دعوی بابیت و مهدویت، از گزارش‌های مختلف نویسندگان معاصر یا قریب به او برمی‌آید که گروهی، خاصه در شهرهای دور از مرکزیت حکومت به این حرکت ایمان آوردند و به آن گرویدند و بسیاری از آنان در عقاید خود استواری نشان دادند و به رغم جنگ‌ها و سرکوب شدیدی که در همان وقت و پس از آن نسبت به بابیه اعمال می‌شد، مقاومت کردند. بزرگ‌ترین انگیزه این گروش و پایداری را باید در وضع اجتماعی مردم ایران که در سالیان دراز در معرض تجاوز و چپاول حاکمان مستبد و فاسد و در فقر و نادانی روزگار می‌گذراندند، و نیز امید داشتن به یک منجی برای اصلاح امور، دید. پس شگفت نیست اگر برای رهایی از آن ستم و ریا به دامن هرکس که با هر انگیزه‌ای به مخالفت با قدرت‌های رسمی برخیزد، چنگ زنند و نیازی هم به تفحّص در چنان دعوی‌هایی نبینند. ادامه برخی شورش‌ها پس از قتل باب، به ویژه کوشش بابیان برای قتل ناصرالدین شاه هم مؤید این معنی است که این حرکت کم کم به نهضتی ضد حکومت بدل می‌شد، اما طرح ناموفق قتل شاه موجب شد تا سرکوب شدیدتری نسبت به بابیه اعمال گردد و بسیاری از سران آنان به قتل رسند و برخی زندانی شوند و گروهی به بغداد گریزند. از این گریزندگان دو تن از همه مشهورترند. یکی میرزا یحیی نوری که باب به او لقب صبح ازل داده و در اواخر سال 1268 یا اوایل 1269 هجری قمری به بغداد رفت، دیگری برادر او میرزا حسینعلی نوری که چون در زندان بود، چند ماه دیرتر به بغداد رسید و معاون و کارگزار صبح ازل شد. میرزا یحیی که به گفته برخی بابیانِ نخستین، از سوی علی محمد به وصایت منصوب، و مأمور شده بود تا ابواب جدیدی به کتاب بیان علی محمد بیفزاید، در بغداد دستگاهی پدید آورد و ده سال در آنجا به ریاست و دعوت پرداخت. اما غالب امور را برادرش حسینعلی اداره می‌کرد.

در این مدت شماری از بابیان دعوی کردند که "مَن یظهره الله"اند که باب بشارت ظهور او را داده بود. از آن سو، نزاع‌های میان مسلمانان و بابیان در بغداد موجب شد تا دولت عثمانی، صبح ازل و بابیه را به استانبول، و سپس به ادرنه روانه کند و اینان پنج سال (رجب1280 تا ربیع‌الآخر1285ق) در آنجا ماندند. در این دوره میرزا حسینعلی خود را مَن یظهره الله خواند و از برادر برید و دستگاهی دیگر پدید آورد و بسیاری از بابیان به او گرویدند. دولت عثمانی هم از بیم جنگ میان دو فرقه که سخت به دشمنی می‌پرداختند، میرزا یحیی و اتباعش را به قبرس و میرزا حسینعلی و یارانش را به عکا تبعید کرد. میرزا یحیی از آن پس فعالیت چندانی نشان نداد و فشار و تبلیغات بهائیان اندک اندک او و یارانش را به فراموشی افکند. وی مطابق وصیت علی محمد، متمم بیان را در 47 باب به فارسی نوشت. این متمم از باب11 از واحد9، یعنی از آن‌جا که علی محمد بیان را خاتمه داد، آغاز می‌گردد. اما حسینعلی که خود را بهاء الله می‌خواند، به فعالیت بیشتری دست زد و فرقه بهائیت را پدید آورد.» (دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج، ص34)

این دائرة المعارف درباره عقاید باب می‌نویسد: «عمده عقاید و دعوی‌های علی‌محمد غالباً مبهم و پیچیده است. وی که به پیروی از بنیان‌گذاران شیخیه، فیضِ الهی را در هدایت خلق، تعطیل بردار نمی‌دانست، خود را مؤسس دوره جدید نبوت می‌خواند و خاتمیت پیامبر اسلام (ص) را خاتمیت دوره نبوت سابقه می‌نامید، در کتاب بیان که آن را ناسخ قرآن می‌پنداشت، آورده که مراد از معرفت پروردگار، معرفت مظهر اوست و آن‌چه در مظاهر ظاهر می‌گردد، مشیت اوست که خالق هر چیزی است، این مشیت نقطه ظهور است و در هر دوری و کوری بر حسب آن دوره ظاهر می‌گردد. محمد (ص) نقطه فرقان است و علی محمد نقطه بیان، هر دو یکی هستند. نقطه بیان عیناً همان آدم بدیع فطرت است. ظهورات را نه ابتدایی است، نه انتهایی، قبل از آدم (ع) هم عوالمی بوده است و پس از مَن یظهره الله هم ظهورات دیگر به طور بی‌نهایت خواهد بود. مراد باب از این سخن آن است که وی موجود ازلی است، که در دوران‌های مختلف به مظاهر و اطوار گوناگون ظاهر می‌شود و او همان آدم و نوح و ابراهیم و موسی و سایر پیامبران (ع) است. علی محمد خود را در ردیف پیامبران پیشین و بلکه اشرف از آنان دانسته است. (دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج، ص35)

سوال: در مورد «علی محمد شیرازی» و «بابیه» نوشته بودید که باید عقاید ایشان را در فرق و گروهی از جمله «نقطویه» جست و جو کرد. در صورت امکان درباره فرقه «نقطویه» توضیح دهید.

مطالب و مباحث حول این فرقه را می توان در ذیل نکاتی مورد بررسی قرار داد:

1. بنیانگذار نقطویه

محمود پسیخانی معروف به محمود عجم، بنیادگذار آیین نقطوی است. وی از شاگردان فضل الله حروفی بنیانگذار حروفیه بوده است. تولد و آغاز زندگی محمود روشن نیست و به طور کلی دانسته‌های ما از زندگی او کم است، ‌تنها می‌دانیم که او در پسیخان متولد شد و در سال 800 هجری قمری طریقت خود را بنا نهاد.

محمود دیرزمانی در کنار رود ارس می‌زیست. به ظنّ قوی، دوری‌گزیدن او از محل زندگی بومی‌اش به این دلیل بوده که پیشوای وی، فضل الله در ناحیه شیروان / شروان، در سواحل شمال غربی خزر که از سواحل ارس زیاد دور نیست، اقامت داشته است. در دوره او تبریز یکی از شهرهای مهم دنیای اسلام شد و با امیرنشین‌های آناطولی و مراکز ارمنستان و گرجستان در قفقاز و دولت‌شهرهای مدیترانه‌ای مانند ونیز، ارتباط تجاری داشت. گفته‌اند که محمود پسیخانی، به سبب خودستایی، مردودِ استادش گشت و در مقابل حروفیه، نقطویه را پی افکند. از این رو به او القاب محمودِ مردود و محمود مطرود و محمود تبعیدی داده شده است. جدا شدن محمود از حروفیه در جهان‌بینی و تفسیرهای او تأثیر گذارده است.

به نظر می‌رسد که محمود بسیاری از اندیشه‌ها و آرای خود را مدیون فضل الله باشد. امکان دارد که پس از کشته‌شدن فضل الله در 804 هجری قمری به فرمان میرانشاه تیموری، محمود در معرض درگیری‌هایی با دیگر مدعیان رهبری حروفیه قرار گرفته باشد. او مانند فضل الله خود را مهدی موعود اسلام می‌خواند. محمود تجرّد را برگزید و آن را به عنوان یکی از بالاترین مرتبه‌ها و درجه‌های روحانی مذهب خود حفظ کرد. محمود همانند فضل الله به تفسیر قرآن پرداخته و آن را سازگار با سخن و اندیشه خود، وانمود کرد. وی برخلاف حروفیان که بر حروف رمزی تأکید داشتند، نظامی بر اساس نقطه بنا نهاد و اسامی و اصطلاحات را با چند نقطه که به وجوه گوناگون کنار یکدیگر می‌آیند،‌نشان داد. همین امر سبب شده است که از دیرباز نوشته‌های محمود و پیروانش نامفهوم باشد و مرموز تلقی شود. در نوشته‌های نقطوی، محمود به نام‌ها و صفت‌ها و القاب گوناگون از جمله مبین، مبین کل و کلیات، شمس مغربی و فاتح عرب و عجم خوانده می‌شود. مهمترین کتاب آیینی محمود، میزان است که آن را در 821 هجری قمری نوشته است. افزون بر کتاب میزان، آثار دیگری نیز از دو در دست است: سؤال و جواب، رسخ البیان و فتح التبیان و مفاتیح غیوب که حاوی کلیه اصول و عقاید نقطویان است. (دانشنامه جهان اسلام، ج5، ص649)

2. عقاید نقطویان در یک نگاه

نقطویه به تناسخ صعودی و نزولی سخت پایبندند و نبوت را به آب و ولایت را به خاک تعبیر کنند و جوهر آن را نمک می‌شناسند و گویند مهر حضرت فاطمه (ع) آب است. گویند قرآن در سوره فاتحه خلاصه شده است و مفهوم این سوره در بسم الله و بعد باء بسم الله و سپس نقطه تحت الباء است و علی (ع) همان نقطه باء است که مورد استناد نقطویه می‌باشد. ایشان ولایت کلیه را معتقدند و کسی را که به این مقام نایل شود بابا گویند و ولایت را بر نبوت رجحان می‌دهند و گویند نام مادر موسی را بر هر قفلی بزنید گشوده گردد یعنی نام مادر موسی مفتاح حلال و حرام و تمام رموز و مشکلات بوده و آن اسم اعظم است.

در خانه‌های ایشان چیزی که بیش از همه یافت می‌شود نمک است که به قول ایشان عصاره خاک است زیرا تمام عوالم هستی از خاک پدید آمد و تلألوی صبحگاهی خورشید از آن است که آفتاب جهان تاب، همه شب به دریای محیط در افتاده و بامدادان با تابشی بیشتر می‌درخشد و یکی از عبادات مهم ایشان آن است که قبل از طلوع آفتاب بیدار گشته به خورشید می‌نگرند تا آشکار گشته و این بیت را بخوانند:

خاک شو خاک تا بروید گل          که به جز خاک نیست مظهر گل

گویند وجود عنصری بدن هر انسان دو/سوم آب و یک/سوم نمک است، و مرکز منظومه شمسی کره زمین است، سرّ عالم خلقت اکسیر است و ریشه اکسیر کیمیاست و هرکس به اکسیر دست یافت به مقام نقطه و بابی رسیده است و تمام علوم را درمی یابد، در توصیف حضرت رسول (ص) گویند که حضرت ختمی مرتبت سایه نداشت غرض از سایه نداشتن و مفهوم آن آب است و کنیه حضرت علی (ع) بوتراب بود و مقصود آن است که حضرت علی (ع) دارای ولایت کلیه بود و به اکسیر دست یافته بود.

آنان خوردن می‌را جایز دانند و اکسیر را اخت النبوة گویند و پندارند که پیش از رسیدن به چهل سالگی دست یافتن به اکسیر امکان ندارد. گویند قارون و موسی (ع) و فرعون و حضرت رضا (ع) و حضرت علی (ع) در مقام نقطه بودند و به اکسیر دست یافتند و ذوالنون مصری دارای این مرتبت بود. نقطویه سال را به نوزده ماه و هر ماه را به نوزده روز قسمت کنند و عدد هفت و نوزده را مقدس دارند. از مطالب فوق معلوم می‌شود که بابیه و بهائیه شمار سال و ماه خود را از ایشان اقتباس کرده‌اند. (فرهنگ فرق اسلامی، مشکور، ص448)

3. نقطویان و شاه عباس اول

شاه عباس اولفرمان قلع و قمع نقطویه را به جرم الحاد در قزوین صادر کرد و درویش خسرو را که قلندری نقطوی بود به امر او دستگیر نمود و به دار آویختند. اتفاقاً در آن زمان ستاره دنباله داری پیدا شد و منجمان پادشاه ظهور آن ستاره را علامت هلاکت پادشاه بزرگی دانستند و چون او شاه عباس بود از ایشان چاره بخواست. منجمان گفتند بهتر است که تا سه روز کسی را به جای خویش به پادشاهی بنشانی. شاه دستور داد که یوسف ترکش دوز را که نایب درویش خسرو بود برای سه روز به پادشاهی نشاندند، این واقعه در 1002هجری روی داد و آن نقطوی را فدای سلامت شاه ساختند. پس از آن او نیز در زمره نقطویه کشته شد. (همان)

گویند سبب سیاسی قتل عام نقطویه ارتباط آن گروه با شیخ ابوالفضل پسر شیخ مبارک وزیر اکبر شاه هندی بود و در خانه برخی از ایشان نامه‌هایی از آن یافتند و شیخ ابوالفضل پیشوای نقطویه در هند بود و ظاهراً اکبر شاه پسر همایون پادشاه هند به توسط آنان در ایرآن جاسوسی می‌کرد. امروز اکثر نقطویه در لباس دراویش خاکسار بسر می‌برند و عقاید خود را آشکار نمی‌سازند.» (همان)

اما دانشنامه جهان اسلام این گونه این وقایع را نقل می کند: « در زمان حکومت شاه اسماعیل اول (907ـ930ق) پیروان محمود (نقطویان)، جنبشی در روستای اَنْجُدان کاشان، مرکز اصلی اسماعیلیان نزاری پدید آوردند. شاه طاهر حسینی دکنی، سی و یکمین امام نزاری محمد شاهی، با گردآوری نقطویان و دیگر مخالفان در انجدان، سبب خشم شاه اسماعیل گردید. پس از او مراد، سی و ششمین امام نزاری قاسم شاهی، نقطویان و اسماعیلیان را دیگر بار در انجدان گرد آورد و جنبشی نو آغاز کرد. اما این جنبش را در 981 هجری قمری، شاه طهماسب سرکوب کرد. فعالیت نقطویان در اواخر دوره سلطنت شاه طهماسب در شهرهای ساوه، نائین، اصفهان و به ویژه قزوین شدت بیشتری یافت.

تاریخ‌نگاران صفوی و بسیاری از مورخان بعدی بر این اندیشه بودند که شاه عباس باعث رشد و گسترش نقطویان شد تا از آنان به عنوان وسیله ای برای زیرنظر گرفتن خود آنان استفاده کند. حقیقت این است که نقطویان در 996 هجری قمری بشارت ظهور موعود نقطوی را می‌دادند و حتی شاه طهماسب را مهدی می‌خواندند. چنین به نظر می‌رسد که نقطویان پس از سرکوب‌شدن در 982 و 994 هجری قمری، چشم امید به شاه عباس دوختند تا او را در سلک خود درآورند. شاه عباس مدتی با درویش خسرو در قزوین معاشرت کرد. گرایش شاه عباس به نقطویآن چه از روی کنجکاوی چه از روی مصلحت‌اندیشی، بر گسترش جنبش نقطوی در میان جمعیت‌های شهری تأثیر گذاشت.» (دانشنامه جهان اسلام، ج5، ص649)

4. دستگیری سران نقطویه

این دانشنامه سپس به دستگیری سران نقطوی اشاره کرده و می‌نویسد: «دستگیری سران نقطوی در 1002 هجری قمری رخ داد. جلال الدین منجم یزدی وقوع قرانی به مدت سه روز را پیش‌بینی کرد و گفت که نحوست آن شامل شخص پادشاه می‌شود. برای رهایی شاه از این قران تدبیری اندیشیده شد که شاه به مدت سه روز، یعنی از تاریخ 7 تا 10 ذی‌قعده 1002ق از سلطنت کناره‌گیری کند و شخص مجرم و محکوم به مرگی را به جای وی بر تخت بنشانند. قرعه فال به نام یوسف ترکش‌دوز نقطوی افتاد. از این رو شاه عباس از سلطنت کناره‌گیری کرد. در پایان سه روز، شاه دوباره بر تخت خود دست یافت و یوسف به قتل رسید. شهرت او چندان است که متأخران، نقطویه را به نام شاه یوسفی می‌شناختند. تعقیب نقطویان به تدریج شدت بیشتری گرفت و هر کس که متهم به نقطوی‌بودن می‌شد به قتل می‌رسید. در 1010 هجری قمری که شاه عباس عازم مشهد بود، دو تن از رهبران نقطوی به نام‌های درویش تراب و درویش کمال اقلیدی و تنی چند از پیروان آنان به دستور شاه در کاروانسرایی در راه خراسان به قتل رسیدند. در 1041 هجری قمری در دوران شاه صفی، نقطویان به‌پاخاستند و در قزوین گرد درویش رضا جمع شدند و در محالّ قزوین فتنه برانگیختند.

درویش رضا، گاه خود را مهدی می‌نامید و نزد علمای اسلام جواب سؤالات شرعی را مطابق قاعده می‌داد. کثرت مریدان او به حدی رسید که قصد تسخیر قزوین کرد. در نبردی که روی داد او را دستگیر کردند و در 1041 هجری قمری گردن زدند. یک سال بعد، بقایای پیروان او که انتظار بازگشتش را داشتند، گِرد شاطر گمنامی که شباهتی به درویش رضا داشت فراهم آمدند. او را نیز در 1041 هجری قمری به دستور شاه صفی به دار آویختند. بدین‌گونه نقطویان به عنوان یک نیرو از میان رفتند.

حدود سی سال بعد، رافائل دومان به گروهی از درویشان ژنده‌پوش در اصفهان اشاره می‌کند که به نام دراویش محمودی نامیده می‌شدند. اما وجود آنان، آن اندازه بی‌اهمیت بود که به دستگیری و توقیف منجر نشد. نقطویان در سده‌های دهم و یازدهم سرکوب شدند و بقایای آنان در لباس درویشان می‌زیستند. بر اساس برخی نوشته‌ها، تنی چند از کارپردازان باب، هنگامی که او در جبل ماکو زندانی بود، آرای محمود پسیخانی را انتخاب کردند و با نظریات باب در کتاب بیان تلفیق کردند.» (همان، ج5، ص651)

5. نقطویان در هند

پس از کشتار نقطویان در دوره شاه عباس، بقایای آنان روی به هند نهادند. آنان اکبرشاه را موعود خود خواندند و دربار او را مکان مناسبی برای مناظره و مباحثات ادیان مختلف و نمایندگان آنان یافتند. اکبر انجمنی نوزده نفری گرد آورد، و اینان آیین الهی را که ترکیبی از اسلام و هندوئیسم و ادیان ایرانی بود ایجاد کردند و اکبرشاه را در یک دین‌گذاری جدید یاری نمودند و به او القا کردند که موعود رأس هزاره هجری، خودِ اوست. بعد از مرگ اکبرشاه در 1014 هجری قمری و سختگیری دوران جهانگیر، حمایت دربار هند از نقطویان به تدریج رو به کاهش نهاد تا این که سرانجام به خصومت آشکار اورنگ زیبدر نیمه سده یازدهم انجامید.» (همان،‌ج5، ص652)

6. واحدیه، نام دیگر نقطویه

نقطویه، نقطه را واحد و اصل وجود می‌دانستند و از این جهت آنان را واحدیه نیز گویند. (فرهنگ فرق اسلامی، مشکور، ص448) ایشان را همچنین «پسیخانیه» نیز می نامند.

7. گفت وگوی رمزگونه نقطویان

وقتی دو تن از نقطویان به هم می‌رسیدند رمز شناسایی را چنین مطرح می‌ساختند: ابتدا یکی از آن دو می‌گفت از درویشی چه فهمیدی؟ دومی دست راست را بر سطح زمین و یا بر کف اتاق می‌نهاد حرف «ب» را ترسیم می‌کرد. پس از این که نقطه ب را بر سطح زمین منقوش می‌ساخت مانند کسی که نمک به دهان می‌گذارد انگشت به دهان گذاشته گوید: غیر از این چیزی نیافتم. آن شخص هم آن عمل را تکرار می‌کند و یا به جای ترسیم حرف ب فقط نقطه را بر سطح زمین می‌کشید و سه مرتبه دست خود را بر نقطه می‌نهاده و بعد به دهان خود می‌برد و پس از شناسایی یکدیگر شروع به اسرارگویی می‌کنند. (همان)

Source: http://www.hasankhomeini.ir